ΚΡΙΣΝΑΜΟΥΡΤΙ: Η Φλόγα της Προσοχής

 

• Έχετε ποτέ κοιτάξει κάποιον ανοιχτά, ελεύθερα, χωρίς καμιά λέξη, καμιά εικόνα; 18

• Έχετε δει τη σπουδαιότητα του να μην πληγώνεστε ποτέ; Αυτό σημαίνει να μην έχετε καμιά εικόνα για τον εαυτό σας. Έχετε δει τη σπουδαιότητα, το πόσο επείγον είναι να κατανοήσετε τις σχέσεις και το να έχετε ένα νου που να μην είναι απασχολημένος; Όταν ο νους δεν είναι απασχολημένος, είναι καταπληκτικά ελεύθερος, βλέπει μεγάλη ομορφιά. 20

• Η ομορφιά υπάρχει εκεί όπου δεν υπάρχεις «εσύ». Η ουσία της ομορφιάς είναι η απουσία του εαυτού. 23

• Είναι πλήρης προσοχή που σημαίνει να δίνεις όλη σου την ενέργεια, τα νεύρα σου, την ικανότητα, την ενέργεια του μυαλού, την καρδιά σου, τα πάντα στο να προσέχεις… Όταν προσέχετε ο εγκέφαλος δεν καταγράφει… Κατανοείστε τη φύση ενός μυαλού που δεν έχει ανάγκη να καταγράφει εκτός από αυτά που είναι αναγκαία..Δεν είναι αναγκαίο να καταγράφει ψυχολογικά, εσωτερικά, είτε τη βρισιά, την προσβολή, ή την κολακεία.27

• Εμείς πάντα κοιτάζουμε μέσα από λέξεις. Μέσα από εξηγήσεις, που είναι μια κίνηση λέξεων. Ποτέ δεν έχουμε άμεση αντίληψη. Η άμεση αντίληψη είναι βαθιά επίγνωση που μεταμορφώνει τα ίδια τα εγκεφαλικά κύτταρα. Ο εγκέφαλός μας έχει διαμορφωθεί μέσα από το χρόνο και λειτουργεί με τη σκέψη. ΄Εχει παγιδευτεί μέσα σε αυτόν τον κύκλο. Όταν υπάρχει καθαρή παρατήρηση οποιουδήποτε προβλήματος υπάρχει και μια μεταμόρφωση, μεταλλαγή στην ίδια τη δομή των κυττάρων. 57

• Όταν κατανοήσετε ότι η ζωή και ο θάνατος είναι ένα – είναι ένα όταν αρχίζετε να πεθαίνετε μέσα στη ζωή – τότε ζείτε δίπλα- δίπλα με το θάνατο που είναι το πιο θαυμάσιο πράγμα να κάνει κανείς. Τότε δεν υπάρχει παρελθόν, ούτε παρόν, ούτε το μέλλον, υπάρχει μόνο το τελείωμα. 61

• Η συνείδησή σας με την οποία ταυτίζετε τον εαυτό σας σαν ατομική σας συνείδηση είναι μια αυταπάτη. Είναι η συνείδηση και της υπόλοιπης ανθρωπότητας. Εσείς είστε ο κόσμος και ο κόσμος είναι εσείς. 65

• Από την παιδική ηλικία στο σχολείο, στο κολλέγιο και σε όλη τη ζωή μας συνεχώς πληγωνόμαστε με όλες τις συνέπειες που έχει αυτό και τη βαθμιαία πορεία της απομόνωσης με σκοπό να μην πληγωνόμαστε. Και τι είναι εκείνο που πληγώνεται; Είναι η εικόνα που έχει χτίσει κανείς για τον εαυτό του. Αν μπορούσε κανείς να ελευθερωθεί ολότελα απ’ όλες τις εικόνες, τότε δε θα υπήρχε πλήγωμα, ούτε κολακεία. 69

• (Από τις αιτίες του φόβου είναι η σύγκριση, η επιθυμία, ο χρόνος.) Το να παρατηρείς την κίνηση του φόβου μέσα σου, να παρακολουθείς την όλη περιπλοκότητα, τον κυματισμό του φόβου και να μένεις μαζί του τόσο ολοκληρωτικά χωρίς καμιά κίνηση της σκέψης, αυτό είναι ολοκληρωτικό τελείωμα του φόβου. 74

• Μπορεί να μη σας αρέσει αυτό , μπορεί κανείς να του αρέσει να σκέφτεται ότι είναι ολότελα ανεξάρτητος, ένα ελεύθερο άτομο, αλλά αν κανείς παρατηρήσει πολύ βαθιά, τότε ο καθένας είναι η υπόλοιπη ανθρωπότητα.82

• Ανακαλύπτοντας κανείς την αταξία της ζωής του και επιθυμώντας να έχει μια ζωή γεμάτη τάξη , βρίσκεται μέσα στην αλυσίδα της αιτιότητας, οπότε βλέπει κανείς ότι αυτό δεν θα είναι τάξη… Το κίνητρο είναι η αιτία της επιθυμίας μου να έχω ζωή με τάξη. Η επιθυμία για τάξη γεννιέται τότε μέσα από την αταξία. Αυτή η επιθυμητή τάξη διαιωνίζει την αταξία .91

• Αν υπάρξει η ανακάλυψη ότι η νοημοσύνη είναι απόλυτη ασφάλεια και ότι η αγάπη είναι πέρα από κάθε αιτιότητα, πράγμα που είναι τάξη, τότε το σύμπαν είναι ανοιχτό, διότι το σύμπαν είναι τάξη. 93

• Η νοημοσύνη είναι χωρίς καμία αιτία, όπως και η αγάπη είναι χωρίς καμία αιτία. Αν η αγάπη έχει μια αιτία, δεν είναι αγάπη. 96

• Νοημοσύνη είναι να αντιλαμβάνεσαι ότι η δραστηριότητα της σκέψης, με όλες τις ικανότητές της, με όλες τις λειτουργίες της, με την καταπληκτική ακατάπαυστη δραστηριότητά της δεν είναι νοημοσύνη. Η νοημοσύνη είναι πέρα από τη σκέψη.99

• Παρατήρηση της αταξίας και όχι προσπάθεια να επιβάλλουμε τάξη. Ένας συγχυσμένος και γεμάτος αταξία νους , μια κατάσταση του νου αντιφατική, αλλά που συνεχίζει να προσπαθεί να επιβάλλει τάξη, θα φέρει πάλι αταξία. Ένας άνθρωπος συγχυσμένος, αβέβαιος, πηγαίνει από το ένα πράμα στο άλλο, φορτωμένος με τόσα πολλά προβλήματα, και μέσα από έναν τέτοιο τρόπο ζωής αυτός ο άνθρωπος θέλει τάξη. Τότε αυτό που φαίνεται σαν τάξη έχει γεννηθεί από τη σύγχυση αυτού του ανθρώπου και επομένως είναι πάλι σύγχυση. ..Η ριζική αιτία είναι ο εαυτός, το εγώ, η προσωπικότητα που έχει συναρμολογηθεί από τη σκέψη, τη μνήμη, τις διάφορες εμπειρίες, από διάφορες λέξεις, κάποιες ιδιότητες που προκαλούν το αίσθημα της χωριστικότητας, της απομόνωσης. Αυτή είναι η ριζική αιτία της αταξίας.100

• Είναι δυνατόν να μην καταγράφουμε; …Αντικρίστε την ανατολή του ήλιου με ολάκερη την προσοχή σας και μην καταγράφετε. Η ίδια η προσοχή στο αντίκρισμα αρνείται κάθε πράξη καταγραφής. 106

• Το τελείωμα της θλίψης είναι η αρχή της αγάπης. 107

https://kfoundation.org/

https://klibrary.gr

JAQUES DERRIDA: ΠΛΑΤΩΝΟΣ ΦΑΡΜΑΚΕΙΑ

 

(Τα αποσπάσματα που παραθέτω κρατούν κάθε λεπτομέρεια τής γραφής του βιβλίου, εκτός δυστυχώς, από το πολυτονικό. Είναι έτσι επιλεγμένα ώστε, θεωρώ, δίνουν μια ιδέα για το βιβλίο, το οποίο γίνεται ευανάγνωστο χάρη στην αριστοτεχνική μετάφραση τού Χρήστου Δ. Λάζου. Δεν υπάρχει καμία δική μου παρέμβαση. 

Τα αποσπάσματα από τον Πλάτωνα που ο συγγραφέας παραθέτει είναι από τον Φαίδρο, εκτός αν αναφέρεται αλλιώς. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί τη μετάφραση του Leon Robin)

Χ.Φ.

Ο διάλογος εμπεριέχει τους μόνους “πλατωνικούς μύθους που είναι κυριολεκτικά πρωτότυποι: τον μύθο των τζιτζικιών στον Φαίδρο και τον μύθο του Θευθ στον ίδιο διάλογο”[P. Frutiger] Εντούτοις, οι πρώτες λέξεις του Σωκράτη, αυτές με τις οποίες ανοίγει η συνομιλία, ήσαν για “να στείλει περίπατο” τα μυθολογήματα (229c -230a)

Να στείλει τους μύθους περίπατο, να τους αποχαιρετήσει, να τους δώσει άδεια, να τους στείλει διακοπές, αυτή η ωραία απόφαση του χαίρειν που θέλει να πει όλα αυτά μαζί, θα αναιρεθεί δυο φορές, θα διακοπεί, για να υποδεχθεί αυτούς “τους δυο πλατωνικούς μύθους”…

Στο επακριβώς υπολογισμένο κέντρο του διαλόγου – μπορεί κανείς να μετρήσει τις αράδες – αναφύεται πράγματι το ερώτημα περί της λογογραφίας (257c)… Ο λογογράφος, με την αυστηρή σημασία του όρου, συνέθετε για τους αντίδικους λόγους (discours) τους οποίους δεν εκφωνούσε ο ίδιος, στους οποίους δεν προσέφερε αυτοπροσώπως, αν αυτό λέγεται, τη συμπαράστασή του, και οι οποίοι παρήγαγαν τα αποτελέσματά τους ενώ ο ίδιος ήταν απών. Ο δημιουργός του γραπτού λόγου (discours) γράφοντας εκείνο που δεν λέει ποτέ, που δεν θα έλεγε ποτέ και ίσως δεν θα σκεφτόταν ποτέ αληθινά, έχει ήδη πάρει τη στάση του σοφιστή: είναι ο άνθρωπος της μη-παρουσίας και της μη-αλήθειας.

Η γραφή συνεπώς έχει ήδη τεθεί επί σκηνής. Το ασύμβατο του γραπτού και του αληθούς αναγγέλλεται καθαρά τη στιγμή που ο Σωκράτης αρχίζει να αφηγείται πώς οι άνθρωποι τίθενται εκτός εαυτού από την απόλαυση, απουσιάζουν από τον εαυτό τους, ξεχνιούνται και πεθαίνουν μες στην ηδονή του τραγουδιού (259c)

...το νήμα δεν κόβεται ποτέ, παραμένει γερό, αν και δεν είναι πάντα ευδιάκριτο, διαμέσου του μύθου των τζιτζικιών, των θεμάτων της ψυχαγωγίας, της ρητορικής και της διαλεκτικής.

Οι τόποι του διαλόγου δεν είναι ποτέ αδιάφοροι...Ο μύθος των τζιτζικιών δεν θα είχε λάβει χώρα, ο Σωκράτης δεν θα τον είχε αφηγηθεί ούτε θα είχε καταληφθεί από οίστρο, αν ο καύσωνας, που βαραίνει σε όλη τη συνομιλία, δεν είχε οδηγήσει τους δυο φίλους έξω από την πόλη, στην εξοχή, στις όχθες του Ιλισού.

Εδώ δεν είναι το μέρος, ρωτάει ο Φαίδρος, όπου σύμφωνα με την παράδοση ο Βορέας άρπαξε την Ωρείθυια;… Ο Σωκράτης προτείνει τότε, με διάθεση σκωπτική, μια περισπούδαστη εξήγηση του μύθου μιμούμενος το ορθολογικό και φυσικαλιστικό ύφος των σοφών: την ώρα που έπαιζε με τη Φαρμακεία (συν Φαρμακεία παίζουσαν) ένα μπουρίνι (πνεύμα Βορέου) άρπαξε την Ωρείθυια και την έριξε στην άβυσσο…

Μια πηγή κοντά στον Ιλισό, “πιθανόν ιαματική” σημειώνει ο Robin, ήταν αφιερωμένη στη Φαρμακεία… (Φαρμακεία) είναι και ένα κοινό όνομα που σημαίνει τη χορήγηση του φαρμάκου: του ιάματος ή και του δηλητηρίου.

Μετά από μερικές μόνον αράδες, ο Σωκράτης παρομοιάζει με παρασκεύασμα (drogue) (φάρμακον) τα γραπτά κείμενα που έφερε μαζί του ο Φαίδρος… Τα γραμμένα φυλλάδια επιδρούν σαν ένα φάρμακον που ωθεί ή ελκύει έξω από την πόλη εκείνον που ποτέ δεν θέλησε να βγει, έστω και την τελευταία στιγμή για να γλυτώσει το κώνειο.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Καλέ μου φίλε, πρέπει να είσαι επιεικής μαζί μου: βλέπεις, μου αρέσει να μαθαίνω. Κι ενώ η ύπαιθρος και τα δέντρα τίποτα δεν καταδέχονται να με διδάξουν, το αντίθετο συμβαίνει με τους ανθρώπους της πόλης. Εσύ, όμως, μου φαίνεται πως ανακάλυψες τη συνταγή (drogue) για να με κάνεις να βγω! ( δοκείς μοι της εμής εξόδου το φάρμακον ευρηκέναι)… έτσι όπως κρατάς μπροστά μου λόγους (discours) δεμένους σε φυλλάδια ( εν βιβλίοις) είναι φανερό ότι θα με κάνεις να γυρίσω όλη την Αττική και όποιο άλλο μέρος σου αρέσει! (230 d-e)

Τα βιβλία που κάνουν τον Σωκράτη να εγκαταλείψει την επιφυλακτικότητά του και τον χώρο μέσα στον οποίο του αρέσει να μαθαίνει, να διδάσκει, να μιλάει, να διαλέγεται -τον οχυρωμένο περίβολο της πόλης- αυτά τα βιβλία περικλείουν το κείμενο που έγραψε “ο πιο ικανός από τους σύγχρονους συγγραφείς” (δεινότερος ων των νυν γράφειν). Πρόκειται για τον Λυσία. Ο Φαίδρος κρατάει το κείμενο ή, αν θέλετε, το φάρμακον, κρυμμένο κάτω από το ιμάτιό του.

Αυτή η σύνδεση της γραφής και του φαρμάκου φαίνεται για την ώρα εξωτερική: θα μπορούσε να θεωρηθεί τεχνητή και καθαρά συμπτωματική.

Από εδώ και στο εξής η συγγένεια της γραφής και του μύθου, που και οι δυο διακρίνονται από τον λόγο και τη διαλεκτική, θα γίνεται όλο και πιο ακριβής.

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Άκουσα να διηγούνται πως έζησε στην περιοχή της Ναυκράτεως στην Αίγυπτο μια από τις παλαιές θεότητες αυτής της χώρας εκείνη που το ιερό της έμβλημα είναι το πτηνό που ονομάζουν όπως ξέρεις ίβιν, και πως το όνομα του ίδιου του θεού ήταν Θευθ...Εκείνο τον καιρό βασίλευε σε ολόκληρη την Αίγυπτο ο Θαμούς… Ο Θευ, που είχε πάει να τον βρει, τού έδειξε τις τέχνες του… Όταν ήρθε η σειρά να εξετάσουν τους χαρακτήρες της γραφής: Ιδού ώ Βασιλιά, είπε ο Θευθ, μια γνώση (το μάθημα) που θα έχει ως αποτέλεσμα να κάνει τους Αιγυπτίους πιο μορφωμένους και πιο ικανούς να θυμούνται (σοφωτέρους και μνημονικωτέρους): η μνήμη όπως και η μόρφωση βρήκαν το γιατρικό τους (φάρμακον).

Ας ακινητοποιήσουμε τη σκηνή και τα πρόσωπα. Ας κοιτάξουμε προσεκτικά. Η γραφή (ή αν θέλετε το φάρμακον) παρουσιάζεται ενώπιον του βασιλέως.

Δεν υπάρχει αβλαβές ίαμα. Το φάρμακον ουδέποτε είναι απλώς ευεργετικό.

Τίμαιος (89 a-d)

“Από όλα τα μέσα για την κάθαρση και την καλή διάθεση του σώματος, το άριστο είναι η γυμναστική. Η δεύτερη συνίσταται στη ρυθμική ταλάντευση… Το τρίτο είδος κίνησης, εκείνο το οποίο μπορεί μερικές φορές να είναι πολύ χρήσιμο όταν είμαστε αναγκασμένοι να το χρησιμοποιήσουμε, αλλά το οποίο κανείς άνθρωπος που έχει μυαλό δεν πρέπει ποτέ να το χρησιμοποιεί δίχως να υπάρχει ανάγκη, είναι η θεραπεία με τη χρήση ιατρικών καθαρτικών παρασκευασμάτων (της φαρμακευτικής καθάρσεως)...Αν με τη χρήση παρασκευασμάτων (φαρμακείαις)φθείρεται το νόσημα πριν από το χρόνο που του έχει οριστεί, τότε από ελαφρά νοσήματα γεννιώνται συνήθως νοσήματα πιο σοβαρά και από έναν μικρό αριθμό νοσημάτων πολυάριθμες αρρώστιες. Γι αυτό και στο μέτρο που έχει κανείς την άνεση χρόνου όλα τα πράγματα αυτού του είδους πρέπει να αντιμετωπίζονται με δίαιτες, αλλά δεν πρέπει κανείς να ερεθίζει ένα δύστροπο κακό παίρνοντας διάφορα παρασκευάσματα (φαρμακεύοντα)”

Ίσως μπορούμε τώρα να διαβάσουμε την απάντηση του Θαμού:

“Και ο βασιλιάς αποκρίθηκε: “Ασύγκριτε δάσκαλε των τεχνών Θεύθ...να που εσύ με την ιδιότητά σου του πατέρα των χαρακτήρων της γραφής (πατήρ ων γραμμάτων) από εύνοια προς αυτούς, τους απέδωσες ως κατηγορήματα τα εντελώς αντίθετα (τουναντίον) από τα πραγματικά τους αποτελέσματα! Διότι αυτή η γνώση θα έχει ως αποτέλεσμα σε όσους θα την αποκτήσουν, να κάνει τις ψυχές τους να ξεχνούν, επειδή θα πάψουν να ασκούν τη μνήμη τους (λήθην μεν εν ψυχαίς παρέξει μνήμης αμελετησία): πράγματι, δίνοντας πίστη στο γραπτό από έξω, χάρη σε ξένα αποτυπώματα (δια πίστιν γραφής έξωθεν υπ’ αλλοτρίων τύπων)κι όχι από μέσα και χάρη σ’αυτούς τους ίδιους, θα ανακαλούν στη μνήμη τους πράγματα (ουκ ένδοθεν αυτούς υφ’αυτών αναμιμνησκομένους). Δεν είναι λοιπόν για τη μνήμη, είναι για την υπόμνηση το γιατρικό που ανακάλυψες (ούκουν μνήμης, αλλά υπομνήσεως, φάρμακον έυρες). Και σε ό,τι αφορά τη μόρφωση (Σοφίας δε) είναι το ομοίωμά της (δόξαν) αυτό που προμηθεύεις στους μαθητές σου και όχι η πραγματικότητα (αλήθειαν)… (274 e-275b)

Αυτή την αμφισημία ο Πλάτων δια του στόματος του βασιλιά θέλει να τη θέσει υπό έλεγχο, θέλει ο ορισμός της να διέπεται από την απλή και ξεκάθαρη αντίθεση: του καλού και του κακού, του εντός και του εκτός, της αλήθειας και του ψεύδους, της ουσίας και του φαινομένου… Η γραφή είναι κατ’ουσίαν κακή, εξωτερική ως προς τη μνήμη, παραγωγός όχι της επιστήμης αλλά της γνώμης, όχι της αλήθειας, αλλά του φαινομένου.

Οι άνθρωποι της γραφής εμφανίζονται ενώπιον του θεού όχι σαν σοφοί (σοφοί), αλλά αληθινά σαν δήθεν ή λεγόμενοι σοφοί (δοξόσοφοι).Κατά τον Πλάτωνα αυτός είναι ο ορισμός του σοφιστή. Διότι αυτό το κατηγορητήριο εναντίον της γραφής καταγγέλλει κατ’αρχήν τη σοφιστική.

Αλλά με αυτήν την έννοια, και εάν ο λόγος είναι ήδη ένα διεισδυτικό αναπλήρωμα, ο Σωκράτης, εκείνος που δεν γράφει, δεν είναι και αυτός ένας κύριος του φαρμάκου;

Ο Σωκράτης έχει συχνά στους διαλόγους του Πλάτωνα την όψη του φαρμακέα.

Συμπόσιον

Ο Αγάθων κατηγορούσε τον Σωκράτη ότι ήθελε να του κάνει μάγια (Φαρμάττειν βούλει με, ώ Σώκρατες. 194a).

(Ο Αλκιβιάδης προς τον Σωκράτη): “Εγώ δεν είμαι αυλητής!, θα πεις. Είσαι και πολύ πιο θαυμαστός από εκείνον για τον οποίον μιλάμε… Εσύ σε τούτο μόνον διαφέρεις από εκείνον, ότι δίχως όργανα (άνευ οργάνων) με λόγια (paroles) δίχως συνοδεία μουσικής (ψιλοίς λόγοις) προκαλείς το ίδιο αποτέλεσμα ..215c-d)

Το σωκρατικό φάρμακον δρα επίσης και σαν δηλητήριο, σαν ιός, σαν δάγκωμα οχιάς (217-218)

(Ο Μένων προς τον Σωκράτη): Μοιάζεις εντελώς στην όψη (είδος) και σε όλα τα υπόλοιπα, σ’αυτό το πλατύ ψάρι της θάλασσας που ονομάζεται σαλάχι (νάρκη). Αυτό ζαλίζει αμέσως όποιον το πλησιάζει και το αγγίζει. Κι εσύ μ’έκανες να νιώσω το ίδιο. Ναι είμαι αληθινά ναρκωμένος στο σώμα και στην ψυχή και είμαι ανίκανος να σου απαντήσω… σε μια ξένη πόλη αν έκανες τα ίδια, δεν θα αργούσαν να σε συλλάβουν σαν μάγο (γόης) (80 a-d)

Ο Σωκράτης να συλληφθεί σαν μάγος (γόης ή φαρμακεύς): ας κάνουμε υπομονή.

Η γραφή που ο Θευθ την ανήγγειλε σαν ίαμα, σαν ευεργετικό παρασκεύασμα, στη συνέχεια αντιστράφηκε και καταγγέλθηκε από τον βασιλιά, έπειτα, στη θέση του βασιλιά, από τον Σωκράτη, σαν υπόσταση επιβλαβής και φίλτρο της λήθης.

Αντιστρόφως, αν και αυτό δεν είναι αμέσως αναγνώσιμο, το κώνειο, αυτό το ποτό που στον Φαίδωνα ποτέ δεν έχει άλλο όνομα πάρεξ φάρμακον, παρουσιάζεται στον Σωκράτη σαν ένα δηλητήριο, αλλά, κάτω από την επίδραση του σωκρατικού λόγου και τη φιλοσοφική απόδειξη του Φαίδωνα, μεταμορφώνεται σε μέσο απολύτρωσης, δυνατότητα της σωτηρίας και καθαρτήρια δύναμη. Το κώνειο έχει ένα αποτέλεσμα οντολογικό: μυεί στη θέαση του είδους και στην αθανασία της ψυχής. Έτσι το παίρνει ο Σωκράτης.

Ο Αρποκρατίων σχολιάζοντας τη λέξη φαρμακός:

“Στην Αθήνα, δυο άνθρωποι αποπέμπονταν για να καθαρθεί η πόλη. Αυτό γινόταν κατά τα Θαργήλια”. Γενικώς οι φαρμακοί θανατώνονταν. Η ημερομηνία της τελετής είναι αξιοσημείωτη: την έκτη μέρα του μηνός Θαργηλιώνος. Είναι η μέρα που γεννήθηκε εκείνος που η θανάτωσή του – και όχι μόνον επειδή ένα φάρμακον ήταν η άμεση αιτία της – μοιάζει με τη θανάτωση ενός φαρμακού του εσωτερικού: ο Σωκράτης.

Ο Σωκράτης, ο επονομαζόμενος φαρμακεύς στους διαλόγους του Πλάτωνα, ο Σωκράτης που ενώπιον της καταγγελίας (γραφή) που ασκήθηκε εναντίον του, αρνήθηκε να υπερασπιστεί τον εαυτόν του, αποποιήθηκε τη λογογραφική προσφορά του Λυσία “του πιο ικανού από τους σύγχρονους συγγραφείς”, που του είχε προτείνει να του ετοιμάσει μια γραπτή απολογία, ο Σωκράτης γεννήθηκε την έκτη μέρα του μηνός Θαργηλιώνος.

Όλη η πλατωνική γραφή… διαβάζεται με αφετηρία τον θάνατο του Σωκράτη, στο εσωτερικό της κατάστασης της γραφής που καταγγέλλεται στον Φαίδρο. Ο εγκιβωτισμός των σκηνών είναι αβυσσαλέος. Η φαρμακεία είναι απύθμενη. Το φαρμακείο δεν έχει θεμέλιο.

Αλλά τι γίνεται με την κατηγορούμενη;

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Τι λες λοιπόν; Μήπως πρέπει να κοιτάξουμε για κάποιον άλλον λόγο (discours) αδελφό του προηγούμενου [του γραπτού λόγου] και νόμιμο (αδελφόν γνήσιον); Να δούμε με ποιον τρόπο γίνεται και πόσο ξεπερνάει τον άλλον στην ποιότητα και τη δύναμη του σφρίγους του;...

ΦΑΙΔΡΟΣ: Θέλεις να πεις ο λόγος εκείνου που ξέρει (του ειδότος λόγον), λόγος ζωντανός και έμψυχος (ζώντα και έμψυχον) του οποίου θα μπορούσαμε δίκαια να πούμε ότι ο γραπτός λόγος είναι ένα ομoίωμα (είδωλον);

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Ακριβώς! (276a)...

ΣΩΚΡΑΤΗΣ: Αντίθετα, αυτούς τους κήπους με χαρακτήρες της γραφής, όπως φαίνεται, θα τους σπείρει και θα τους γράψει για να διασκεδάσει (παιδιάς χάριν). Αλλά όταν του συμβεί να γράψει, είναι ένας θησαυρός από αναμνηστικά κείμενα (υπομνήματα) που συγκροτείται κατ’ αυτόν τον τρόπο, και για τον ίδιον, όταν φθάσουν τα γηρατειά, η ηλικία της λήθης και για όποιον ακολουθεί το ίδιο μονοπάτι (ταυτόν ίχνος)… Αυτό συμβαίνει όταν χρησιμοποιώντας κανείς τη διαλεκτική και αφού αναλάβει μια ψυχή που είναι κατάλληλη, φυτέψει εκεί και σπείρει λόγους (discours) που τους συνοδεύει η γνώση (φυτεύη τε και σπείρη μετ’ επιστήμης λόγους). Λόγους οι οποίοι είναι σε θέση να δώσουν βοήθεια (βοηθείν) και στους εαυτούς τους και σ’αυτόν που τους έσπειρε και οι οποίοι, αντί να είναι στείροι, έχουν μέσα τους ένα σπέρμα από το οποίο σε άλλους χαρακτήρες (εν άλλοις ήθεσι) θα φυτρώσουν άλλοι λόγοι. Είναι σε θέση να παρέχουν πάντα, δίχως ποτέ να φθαρεί, το ίδιο αποτέλεσμα και να γεννήσουν σ’ εκείνον που το κατέχει τον υψηλότερο βαθμό ευδαιμονίας που είναι δυνατόν να έχεις ένας άνθρωπος! (276 d-277a)

Ο Πλάτων, ενώ υποτάσσει ή καταδικάζει τη γραφή και το παιχνίδι, έγραψε τόσο πολύ, παρουσιάζοντας, με αφετηρία τον θάνατο του Σωκράτη, τα γραπτά του σαν παιχνίδια και κατηγορώντας το γραπτό μες στο γραπτό, καταθέτοντας εναντίον του αυτή τη μήνυση (γραφή) που μέχρι σήμερα δεν έπαψε ποτέ να αντηχεί.

Κρατώντας το φάρμακον με το ένα χέρι, τον κάλαμον με το άλλο, ο Πλάτων μεταγράφει το παιχνίδι των μαγικών συνταγών μουρμουρίζοντας…

Πρέπει να σημειώσει ακόμα ετούτο. Και να τελειώνει αυτή τη Δεύτερη Επιστολή:

“Σκέψου τα λοιπόν και πρόσεξε μήπως κάποια μέρα χρειαστεί να μετανοήσεις γι’αυτό που σήμερα θα άφηνες να διαδοθεί δίχως να το αξίζει. Η καλύτερη προφύλαξη θα είναι να μη γράφεις, αλλά να μαθαίνεις από στήθους...το μη γράφειν αλλ’ εκμανθάνειν… γιατί είναι αδύνατον τα γραπτά να μην καταντήσουν στο τέλος δημόσιο πράγμα. Επίσης, εγώ ο ίδιος ουδέποτε έγραψα γι’ αυτά τα ζητήματα… ουδ’ εστιν σύγγραμμα Πλάτωνος ουδ’ εσταί, ούτε υπάρχει σύγγραμμα του Πλάτωνα ούτε θα υπάρξει ποτέ. Ό,τι σήμερα προσδιορίζουν με αυτό το όνομα Σωκράτους εστιν καλού και νέου γεγονότος… είναι του Σωκράτη από τον καιρό της όμορφης νιότης του. Αντίο και να με υπακούεις. Μόλις διαβάσεις και ξαναδιαβάσεις αυτό το γράμμα, κάψ’το”.

ΖΟΖΕ ΣΑΡΑΜΑΓΚΟΥ (αποσπάσματα)

 

• Η σκέψη βρισκόταν από πριν εκεί, όπου κι αν ήταν αυτό το εκεί, και της έλειπαν μόνο οι λέξεις, ακριβώς σαν το κορμί που ψάχνει στο κρεβάτι το βαθούλωμα κι έχει προετοιμαστεί γι’αυτό στην ιδέα και μόνο ότι θα ξαπλώσει.

• Ακόμα και στο χειρότερο κακό μπορούμε να βρούμε ένα κομματάκι καλού αρκετό για να υπομείνουμε το κακό αυτό με υπομονή.

 

•  ...Μια επιθυμία να τυλιχτεί γύρω από τον εαυτό της, τα μάτια, αχ τα μάτια πάνω απ’όλα, να γυρίσουν προς τα μέσα κι άλλο, κι άλλο, κι άλλο μέχρι να μπορέσουν να φτάσουν και να παρατηρήσουν το εσωτερικό τού εγκεφάλου της, εκεί που η διαφορά ανάμεσα στο βλέπω και το δεν βλέπω είναι αόρατη με γυμνό μάτι.
• ...καθισμένη στο κρεβάτι, περιμένοντας να μεγαλώσει τόσο η κούραση του μορμιού, ώστε στο τέλος να της παραδοθεί η πεισματάρα αντίσταση του πνεύματος.

• Οι βουλήσεις που συνήθως απλώς προστίθενται η μια στην άλλη, είναι δυνατόν υπό ορισμένες συνθήκες να πολλαπλασιαστούν μεταξύ τους μέχρι το άπειρο.

• Η λογική των ανθρώπων επαναλαμβάνεται πολύ, και ο παραλογισμός τους επίσης.

• Καταναγκαστικοί από τη φύση τους ή εραστές της τάξης, που είναι κι αυτό μια μετριοπαθής μορφή καταναγκασμού.

• Οι όρκοι δεν εκπληρώνονται πάντα, άλλες φορές από αδυναμία κι άλλες φορές εξαιτίας μιας ανώτερης δύναμης που δεν είχαμε υπολογίσει.

• Τι όμορφα που θα ήταν να βλέπαμε τα δέντρα του δάσους να τρέχουν να ξεφύγουν από την πυρκαγιά…

• Η δύναμη και η φύση των περιστάσεων επηρεάζουν πολύ τη γλώσσα.

• Θα πρέπει να έχουμε λίγη υπομονή, να αφήνουμε ένα περιθώριο χρόνου, έπρεπε να είχαμε μάθει πια, μια για πάντα, πως το πεπρωμένο πρέπει να κάνει πολλούς κύκλους μέχρι να φτάσει κάπου και μόνο αυτό ξέρει πόσο του κόστισε (να φτάσει εδώ…).

• Έχουμε έλλειμα σε αισθήματα ή έχουμε αισθήματα αλλά έχουμε πάψει να χρησιμοποιούμε τις λέξεις που τα εκφράζουν κι επομένως τα χάσαμε.

• Ένα σώμα οργανωμένο είναι ζωντανό όσο διατηρείται οργανωμένο κι ό θιάνατος δεν είναι παρά το αποτέλεσμα μιας αποδιοργάνωσης.

• Ο χρόνος είναι που κυβερνά, ο χρόνος είναι ο συμπαίκτης που παίζει απ’την άλλη πλευρά του τραπεζιού κι έχει στα χέρια του όλα τα χαρτιά τής τράπουλας.

• Νομίζω ότι είμαστε τυφλοί, τυφλοί που βλέπουν, τυφλοί που δεν βλέπουν κι ας βλέπουν.

• 
  Σφιγμένη στο κεφάλι μια οδυνηρή ακάνθινη κορώνα, τέτοια που φέρουν και δεν το ξέρουν, ακόμα κι όταν το σώμα τους δεν αιμορραγεί εξωτερικά, εκείνοι οι άνθρωποι που δεν τους επιτρέπεται να είναι βασιλιάδες του προσώπου τους.

• Τι είναι αυτό μέσα μας που ονειρεύεται όταν ονειρευόμαστε, ίσως τα όνειρα είναι ενθυμήσεις που έχει η ψυχή από το σώμα.

•   Δεν είναι που θέλεις να πεις αγάπη και δεν σου φτάνει η γλώσσα, είναι που έχεις γλώσσα και δεν σου φτάνει η αγάπη.

• Όλα αυτά, χθες, σήμερα, αύριο, είναι τα διαφορετικά ονόματα της ίδιας ψευδαίσθησης.

• Πότε θα έρθει Κύριε η μέρα που θα στραφείς σε μας για να αναγνωρίσεις τα λάθη σου ενώπιον των ανθρώπων.

• Πότε θα έρθει Κύριε η μέρα που θα στραφείς σε μας για να αναγνωρίσεις τα λάθη σου ενώπιον των ανθρώπων.

• Για να μπορέσει να εκπληρωθεί το πεπρωμένο μιας συνάντησης μεταξύ κάποιων, θα πρέπει να καταφέρουν να συναντηθούν στο ίδιο σημείο και την ίδια ώρα, πράγμα που απαιτεί αρκετεί δουλειά, θα αρκούσε να καθυστερήσουμε έστω και λίγο για να κοιτάξουμε ένα σύννεφο στον ουρανό, να αφουγκραστούμε το τραγούδι ενός πουλιού, να μετρήσουμε τις εισόδους και εξόδους μιας μυρμηγκοφωλιάς, ή αντίθετα, από αφηρημάδα να μην κοιτάξουμε, να μην ακούσουμε, να μην μετρήσουμε και ούτω καθεξής, και θα χανόταν αυτό που μοιάζει τόσο απλό, το πεπρωμένο είναι ό,τι πιο δύσκολο υπάρχει σ’αυτό τον κόσμο αδερφέ μου

• Γιατί η δύναμη της Άνοιξης θα ήταν ένα τίποτα αν δεν είχε πριν κοιμηθεί ο Χειμώνας.

• Η οργή των πράων

• Οι σημερινοί άνθρωποι δεν διανοούνται καν πόσος κόπος χρειάστηκε για να δημιουργηθούν αυτές οι λέξεις, κατ’αρχάς, και ποιος ξέρει αν δεν ήταν απ’όλα αυτό το πιο δύσκολο, μετά χρειάστηκε να φτάσουμε σε συναίνεση σχετικά με τη σημασία των αποτελεσμάτων τους και τέλος, έργο το οποίο ποτέ δεν ολοκληρώθηκε εντελώς, να φανταστούμε τις συνέπειες που θα προέλθουν, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, από τα εν λόγω αποτελέσματα και τις εν λόγω λέξεις.

 

• Τενεκεδάκια με επιγραφή απ’έξω αλλά τίποτα μέσα, ή απλώς και μόνο την υποβλητική οσμή, καθώς διαλύονται, των τροφών για το σώμα και το πνεύμα που κάποτε περιείχαν και φυλούσαν μέσα τους.

•   Παρόλο που διδάσκει Ιστορία δεν αντιλήφθηκε πως ό,τι είναι ζωντανό προορίζεται να γίνει αζώντανο και όσο μεγάλα κι αν είναι τα ονόματα και τα επιτεύγματα που έγραψαν τα ανθρώπινα όντα στις σελίδες της, από το αζώντανο προερχόμαστε και προς το αζώντανο οδεύουμε.

• Παρόλο που διδάσκει Ιστορία δεν αντιλήφθηκε πως ό,τι είναι ζωντανό προορίζεται να γίνει αζώντανο και όσο μεγάλα κι αν είναι τα ονόματα και τα επιτεύγματα που έγραψαν τα ανθρώπινα όντα στις σελίδες της, από το αζώντανο προερχόμαστε και προς το αζώντανο οδεύουμε.

• Το Χάος είναι μια τάξη που θέλει αποκρυπτογράφηση.

 

ΦΕΡΝΑΝΤΟ ΠΕΣΣΟΑ: Το βιβλίο της ανησυχίας

 

• Η κούραση όλων των προσδοκιών και όλων όσα αυτές περιέχουν, η απώλεια των προσδοκιών, το άχρηστο της ύπαρξής τους, η εκ των προτέρων κούραση που πρέπει να τις έχεις για να τις χάσεις ύστερα, η πληγή που σου αφήνουν, η ντροπή του νου που τις είχες, γνωρίζοντας το τέλος τους.

• Η συνείδηση της μη συνείδησης της ζωής είναι ο αρχαιότερος φόρος της διάνοιας.

• Στην καρδιά μου βασιλεύει μια ειρήνη αγωνιώδης, κι η ηρεμία μου είναι όλη παραίτηση.

• Υπάρχει ένα πεπρωμένο κοινό-καθότι αφηρημένο- για τους ανθρώπους και για τα πράγματα, ένας προορισμός εξίσου αδιάφορος στην άλγεβρα του μυστηρίου.

• από μακρυά με διαπλάθανε σύμφωνα με τα παιχνίδια σκοτεινών κληρονομικών νόμων και τα μοιραία τους καλούπια.

• τις σκέψεις μου τις πιο αφηρημένες τις βλέπω μέσα μου.

• Η αληθινή πραγματικότητα ενός αντικειμένου είναι ίσα ίσα ένα τμήμα του. Το υπόλοιπο δεν είναι παρά το βαρύ τίμημα που πληρώνει στην ύλη, σε αντάλλαγμα για την ύπαρξή του στο χώρο.

• Δεν δραπέτευσα από τη ζωή με την πλήρη έννοια της λέξης, με την έννοια του να εξασφαλίσω ένα μαλακότερο στρώμα για την ψυχή μου, απλά μετακόμισα από τη ζωή και βρήκα στα όνειρά μου την ίδια αντικειμενικότητα που έβρισκα και στη ζωή.

• Ζωή είναι η άγνοια του εαυτού σου. Σκέψη είναι η ανεπαρκής γνώση του εαυτού σου

• Παρακμή είναι η πλήρης απώλεια της ασυνειδησίας, γιατί η ασυνειδησία είναι το θεμέλιο της ζωής. Αν η καρδιά μπορούσε να σκεφτεί, θα σταματούσε.

• πίστη δεν αποκτάς με το νου

• αδιάφοροι προς το θείο και περιφρονητικοί απέναντι στο ανθρώπινο, αφιερωθήκαμε μάταια στην αίσθηση χωρίς σκοπό, καλλιεργημένη μέσα σ'έναν εκλεπτυσμένο επικουρισμό, όπως ταίριαζε στην εγκεφαλικότητα των νεύρων μας.

• Είναι ένα μεθύσι του να μην είσαι τίποτα κι από θέληση δεν απομένει πααρά ένας κουβάς που έριξε στο πέρασμά της η αδιάφορη κίνηση κάποιου ποδιού... Δεν είναι θλίψη αυτό που νιώθω... Θα' λεγε κανείς ένα κρυολόγημα ψυχής...Έρημες ελπίδες μου, γεννημένες μέσα στη ζωή που αναγκάστηκα να κάνω!

• Ό,τι κοιμάται είναι παιδί και πάλι...Κοιμάται γιατί κοιμόμαστε όλοι. Η ζωή ολόκληρη είναι ένα όνειρο...Κοιμόμαστε τη ζωή μας, παιδιά αιώνια του Πεπρωμένου.

• Δεν μπορώ να προβλέψω για την αυριανή ζωή μου, παρά ότι θα είναι ακριβώς αυτό που δεν μπορώ να προβλέψω, αυτό που δεν επιθυμώ, αυτό που θα μου επιβληθεί εκ των έξω, μέχρι και με τη μεσολάβηση της ίδιας μου της βούλησης.

• Η ζωή για μένα είναι ένα πανδοχείο όπου πρέπει να σταθώ ώσπου να έρθει η ταχυδρομική άμαξαγια την άβυσσο...Για όλους μας θα πέσει η νύχτα και η άμαξα θα φτάσει.

• Να τους εκπαιδεύσω στην πνευματική αντισηψία... να μην νιώθουν κανένα συναίσθημα μάτω από το βλέμμα των άλλων ή μπρος στη γνώμη των άλλων.

• όλοι αυτοί είναι η ίδια άγνοια διαφοροποιημένη σε πολλά κορμιά και πρόσωπα, σαν μαριονέτες που κινούνται από κλωστές που καταλήγουν όλες στα δάκτυλα ενός αόρατου χεριού.

• Ποτέ δεν αγαπάμε κανέναν. Αγαπάμε αποκλειστικά την εικόνα που διαμορφώνουμε για κάποιον...Στην ουσία δεν αγαπάμε παρά τον εαυτό μας.

• Ζωή είναι να μην σκέφτεσαι

• Τα παιδιά είναι μεγάλοι λογοτέχνες γιατί μιλούν όπως νιώθουν, κι όχι όπως πρέπει να νιώθουν... Άκουσα κάποτε ένα παιδί να λέει, όχι "θέλω να κλάψω", όπως θα έλεγε ένας ενήλικας, δηλαδή ένας ηλίθιος, αλλά "θέλω δάκρυα".

• Αν η ελευθερία δεν υπάρχει μέσα μου, δεν υπάρχει για μένα σε κανένα μέρος τού κόσμου.

• Η ζωή είναι αυτό που εμείς το κάναμε να είναι. Τα ταξίδια είναι οι ίδιοι οι ταξιδιώτες. Αυτό που βλέπουμε, δεν είναι αυτό που βλέπουμε, είναι αυτό που είμαστε.

• Γράφω νανουρίζοντάς με, όπως κάνει μια τρελή μάνα με το νεκρό παιδί της.

• Η βία , όποια και να είναι αυτή, ήταν για μένα πάντα μια χονδροειδής εκδοχή τής ανθώπινης βλακείας... Επαναστάτης ή μεταρρυθμιστής το λάθος είναι το ίδιο. Ανίκανος να κυριαρχήσει ή να μεταρρυθμίσει την ίδια τη σστάση του απέναντι στη ζωή, που είναι το παν, είτε το ίδιο του το είναι, που είναι σχεδόν το παν...Κάθε επαναστάτης, κάθε μεταρρυθμιστής είναι ένας δραπέτης. Μάχομαι σημαίνει είμαι ανίκανος να δώσω μάχη εναντίον του εαυτού μου.

• Όλος ο υπόλοιπος κόσμος είναι τοπίο, κορνίζα που αξιοποιεί τις αισθήσεις μας, βιβλιοδεσία των σκέψεών μας.

• Τυραννιέμαι από τη νοσταλγία του μέλλοντος.

• Η μεγαλόπρεπη κηδεία της ελπίδας.

• Ο καθένας έχει το δικό του αλκοόλ. Περιπλανιέμαι βαδίζοντας μεθυσμένος από αισθήσεις.

• Είμαι μονίμως εν αμύνη… Κρυώνω στη ζωή. Φοβάμαι πάντα μήπως μιλούν για μένα.

• Η τέχνη συνίσταται στο να κάνουμε τους άλλους να νιώσουν αυτό που νιώθουμς εμείς, στο να τους απελευθερώσουμε από τον εαυτό τους, προτείνοντας την προσωπικότητά μας σαν μια ιδιόμορφη απελευθέρωση. Αυτό που νιώθω είναι ολότελα αμεταβίβαστο...Πρέπει να μεταφράσω τα συναισθήματά μου στη δική του γλώσσα.. Αυτό που τελικά πρέπει να κάνω είναι να μετατρέψω τα συναισθήματά μου σε ένα κοινό ανθρώπινο συναίσθημα-τύπο,ακόμη κι αν έτσι αλλοιώνω την αληθινή φύση αυτού που είχα νιώσει.

• Χρησιμοποιούμε το ψέμα και το παραμύθι, για να καταλαβαινόμαστε μεταξύ μας, πράγμα που με την αλήθεια καθαρή και αμεταβίβαστη, δεν θα μπορούσε ποτέ να γίνει. Η τέχνη ψεύδεται διότι είναι κοινωνική.

• Με πονάει το κεφάλι μου και το σύμπαν ολόκληρο... Πιστεύω ότι ανάμεσα σ'αυτό που μέσα μας είναι πνεύμα μόνο κι αυτό που είναι το πνεύμα του σώματος υπάρχει μια σχέση συμβίωσης στην οποία μπορεί να προκύψουν καβγάδες. Και όπως συνήθως συμβαίνει, το κατώτερο από τα δυο μέρη είναι αυτό που παρενοχλεί το άλλο... Με πονάει το κεφάλι μου σημαίνει ότι έχω συνείδηση τής προσβολής που μου κάνει η ύλη.

• Δεν ξέρω τι νόημα έχει τούτο το ταξίδι που με αναγκάσανε να κάνω ανάμεσα σε μια νύχτα και μια άλλη νύχτα, συντροφευμέ.νος από το σύμπαν ολόκληρο. Ξέρω πως μπορώ να διαβάζω για να διασκεδάζω το χρόνο μου. Θεωρώ την ανάγνωση τον απλούστερο τρόπο να κάνω ευχάριστο αυτό το ταξίδι, όπως και κάθε άλλο.

• Απομονώθηκα κι έτσι απομονωμένος, όξυνα την ευαισθησία μου που ήταν ήδη υπερβολικά αναπτυγμένη.

• Ένας μη συνειδητός τόσο πολύ που αισθανόταν την πραγματικότητα

• Ποτέ δεν νιώθω τόσο κοντά στην αλήθεια όσο στο θέατρο ή το τσίρκο: ξέρω ότι παρακολουθώ επιτέλους την ακριβή αποτίμηση της ζωής... Όλα είναι θέατρο. Κι αν θέλω την αλήθεια, ας ξαναπιάσω το μυθιστόρημά μου.

• Η πλήξη είναι στην ουσία, η σαρκική συνείδηση τής εκτεταμένης κενότητας των πραγμάτων...Αχ, αυτό είναι η πλήξη, ακριβώς αυτό. Ότι μέσα σ'όλα αυτά - ουρανό, γη, σύμπαν-δεν υπάρχω παρά μόνο εγώ.

• Είμαι ολόκληρος μια αόριστη νοσταλγία, ούτε του παρελθόντος, ούτε του μέλλοντος: είμαι μια νοσταλγία τού παρόντος ανώνυμη, εκτενής, ακατανόητη.

•  Κατασκευάζουμε πραγματικότητες. Ένα τραπέζι από ξύλο πεύκου είναι πάντα πεύκο μα άλλο τόσο είναι και τραπέζι. Καθόμαστε στο τραπέζι και όχι στο πεύκο. Ο έρωτας είναι ένα ένστικτο ωστόσο δεν ερωτευόμαστε με το σεξουαλικό ένστικτο, αλλά με την προϋπόθεση ενός άλλου συναισθήματος.

•  το πρώτο βήμα είναι η εξαιρετική- η υπέρμετρη -αίσθηση των ησσόνων πραγμάτων. Να ξέρεις να γευτείς στο φλιτζάνι το τσάι που δοκιμάζεις, την ύψιστη ηδονή που ο φυσιολογικός άνθρωπος νιώθει μονάχα στις μεγάλες χαρές...

• Είναι η οικειότητα κι όχι η απλή επαφή με τους ανθρώπους που είναι επιβλαβής

• Όχι να τον αποφεύγει σαν στωικός ή επικούρειος, αντίθετα, να αναζητεί την ηδονή μέσα στον πόνο... Μετατρέποντάς τον σε ένα απροσδιόριστο αντικείμενο ανάλυσης... Να πλάσει ένα άλλο Εγώ που να υποφέρει αυτό που υποφέρουμε...Να δώσει στους πόνους μια ένταση τόσο υπερβολική, ώστε η ίδια τους η ακρότητα να του προσφέρει απόλαυση.

• Δεν γράφω για να εκδοθώ ή για να κάνω τέχνη. Γράφω γιατί αυτός είναι ο ύστατος σκοπός της ασχολίας μου να καλλιεργώ ψυχικές καταστάσεις.. Για να δώσω μια πλήρη εξωτερικότητα σ’αυτό που είναι εσωτερικό.

• Δεν βλέπω καμιά δυσκολία στην κατασκευή ενός οργάνου ακριβείας προορισμένου για μια χρήση αυτοαναλυτική από ατσάλι και μπρούτζο της σκέψης.

• Το Εγώ, αυτό που ανήκει στον καθένα από μας, είναι ίσως μια διάσταση θεϊκή.

• Εμείς, τα εγγόνια του Πεπρωμένου, τα θετά παιδιά του Θεού που παντρεύτηκε με την Αιώνια Νύχτα, όταν χήρεψε από το Χάος που μας έφερε στον κόσμο.

• Σαν μια στενάχωρη σκέψη την ώρα της χαράς, που προοιωνίζεται ποιος ξέρει τι.

• Ας ταξιδεύουν λοιπόν αυτοί που δεν υπάρχουν!

• Θεέ μου, Θεέ μου, σε ποιανού τη ζωή είμαι θεατής;

• Είμαι ένας νομάδας της αυτογνωσίας

• Η ύπαρξη του κακού είναι ένα πράγμα, ο σκοπός της ύπαρξης αυτού του κακού είναι ένα άλλο πράγμα...Δεν μπορούμε να αρνηθούμε την ύπαρξη του κακού, μα μπορούμε να αρνηθούμε να θεωρήσουμε την ύπαρξη του κακού, κακή.

• Μακάριοι αυτοί που πιστεύουν ακόμη, έστω και στην απιστία, αυτοί που μπορούν ακόμη να κάτσουν στον ήλιο ανυποψίαστοι.

• Το βιβλίο αυτό είναι το βιβλίο της δειλίας μου.

• Αν σου είναι αδύνατο να ζήσεις μόνος, έχεις γεννηθεί σκλάβος.

• Η ζωή είναι ο δισταγμός ανάμεσα στο θαυμαστικό και το ερωτηματικό. Σε περίπτωση αμφιβολίας υπάρχει η τελεία.

ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ: Αναφορά στον Γκρέκο

 

• •   Σαν γνώρισα πιο καλά τη φύση του ανθρώπου, βλογώ τη βίτσα του (δάσκαλου) Πατερόπουλου. Αυτή μας έμαθε πως ο πόνος είναι ο πιο μεγάλος οδηγός στον ανήφορο που φέρνει από το ζώο στον άνθρωπο.

  • -Τι θα πει φαντασία; ρώτησα τον πατέρα μου

  -Αέρας κοπανιστός, μου απάντησε

  • Να σαι νέος, 25 χρόνων, γερός, να μην αγαπάς κανένα πρόσωπο ορισμένο, άντρα ή γυναίκα, που να σου στενεύει την καρδιά και να μη σε αφήνει ν’αγαπήσεις με ίση αφιλοκέρδεια και σφοδρότητα τα πάντα και να οδοιποράς πεζός, ολομόναχος μ’ένα δισάκι στον ώμο…

  • Μονάχα όταν γεράσει κανείς ή όταν πέσει σε αρρώστια ή δυστυχία χωρίζουν κι αντιμάχουνται το ένα το άλλο, και πότε θέλει το κορμί να κάνει κουμάντο, πότε η ψυχή σηκώνει σημαία δικιά της και θέλει να φύγει και το μυαλό ανήμπορο θωράει και καταγράφει την αποσύνθεση.

  • Χωρίς έλεος είναι η ομορφιά, δεν την κοιτάζεις, αυτή σε κοιτάζει και δε συχωρνάει

  • Γιατί το’ξερα καλά, οι θεοί ζηλεύουν κι είναι ύβρις να’σαι ευτυχής και να το ξέρεις. Για να ξορκίσω το κακό μάτι τους κατάφευγα σε κωμικά τεχνάσματα να ελαττώσω την ευτυχία μου… Ξανάβαζα τα στενά παπούτσια, ξαναγίνουμοουν δυστυχής κι οι θεοί δεν είχαν πια λόγο να επέμβουν. Πλέρωνα μαθές κι εγώ το φόρο του ανθρώπου.

  • Μυστήριο τι η μνήμη του ανθρώπου, απ’ όλα που τής δίνεις, διαλέγει να περισώσει.

  • Η ευτυχία απάνω στη γης είναι κομμένη στο μπόι του ανθρώπου.Δεν είναι σπάνιο πουλί να το κυνηγούμε πότε στον ουρανό, πότε στο μυαλό μας. Η ευτυχία είναι ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας.

  • Κιντύνευα… Ή να συνηθίσω τη χαρά και με τον καιρό να ξεθυμάνει και να εξευτελιστεί, ή να μην τη συνηθίσω, να τη νιώθω πάντα τόσο μεγάλη και τότε ήμουν χαμένος. Είδα κάποτε μια μέλισσα πνιγμένη μέσα στο μέλι και κατάλαβα.

  • Δεν υπάρχει δύναμη πιο ιμπεριαλιστική στον κόσμο από την ψυχή του ανθρώπου. Καταχτάει, καταχτάται κι όλο κι η αυτοκρατορία της τής φαντάζει στενή.

  • Και δε μ’ένοιαζε να βρω – μάντευα πως αυτό ήταν αδύνατο και μάταιο- ποιος αντικειμενικά είναι ο σκοπός της ζωής, παρά ποιος είναι ο σκοπός που εγώ, από δικού μου, τής δίνω, σύμφωνα με τις ψυχικές και πνευματικές μου ανάγκες.

  • Τους είχε ξεράνει το νου και την καρδιά η καθημερινή έγνοια της ζωής.

  • Είσαι κατσίκα κακόμοιρη ψυχή μου. Πεινάς κι αντί να φας κρέας και ψωμί και να πιεις κρασί, παίρνεις μια κόλλα άσπρο χαρτί και γράφεις: κρέας, ψωμί, κρασί. Και τρως το χαρτί.

  • Προσπαθούσα με το γράψιμο να παρηγορηθώ για την αναξιότητά μου.

  • (Στον Σικελιανό) Εσύ πιστεύεις πως βρήκες τη λύτρωση και λυτρώθηκες. Εγώ πιστεύω πως λύτρωση δεν υπάρχει και πιστεύοντάς το λυτρώθηκα.

  • Παλικαριά μεγάλη να θες να ξεπεράσεις τα σύνορα του ανθρώπου. Μα παλικαριά μεγάλη και ν’αναγνωρίζεις χωρίς τρόμο τα σύνορα και να μην απελπίζεσαι.

  • Ποια είναι η πιο αψηλή κορυφή, όπου μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος; Να νικήσει το Εγώ.

  • Χαρά στο νέο που θαρρεί πως έχει χρέος να ξαναδημιουργήσει τον κόσμο… Αλίμονο σε όποιον αρχίζει τη ζωή του χωρίς παραφροσύνη.

  • Αγαπούσα πάντα τους ανθρώπους, μα από μακρυά.

  • -Δε θα χωριστούμε ποτέ! Φώναξε ο φίλος μου. Θα ζευτούμε σαν δυο βόδια να οργώσουμε τη γης! (ο Σικελιανός)

  Πέρασαν τα χρόνια, είδαμε. Ζευτήκαμε σαν βόδια και οργώσαμε τον αέρα.

  • Τις μικρές αρετές φοβούμαι πιο πολύ από τις μεγάλες κακίες, γιατί έχουν ωραίο πρόσωπο κι εύκολα ξεγελούνε.

  • Όλη η σαδιστική λαχτάρα της Εκκλησίας να φοβερίσει τον άνθρωπο και να τον πάει στον Παράδεισο όχι με την αγάπη παρά με τον τρόμο.

  • Τίποτε δεν πάει χαμένο. Αν δε σωθούν αυτοί, θα σωθούμε εμείς, επιχειρώντας το αδύνατο.

  • Από τη νεότητά μου η πρωταρχική αγωνία μου, απ’όπου πήγαζαν όλες μου οι χαρές κι όλες μου οι πίκρες ήταν τούτη: η ακατάπαυστη ανήλεη πάλη ανάμεσα στο πνεύμα και τη σάρκα.

  • Ό,τι δεν πεθυμήσαμε αρκετά, αυτό λέμε ανύπαρκτο.

  • Το θάμα κουτουλάει την πραγματικότητα, ανοίγει τρύπα και μπαίνει.

  • Πιότερο από το κρασί κι από τον έρωτα, πιο ύπουλα κι από την ιδέα, η τέχνη μπορεί να μαυλίσει τον άνθρωπο και να τον κάμει να ξεχάσει.

  • Ποιο’ναι το πιο αιμοβόρο θεριό; Η νέα πίστη. Ποιο’ναι το πιο φυτοφάγο ζώο; Η πίστη που γέρασε.

  • Ο άνθρωπος δεν είναι αθάνατος, παρά υπηρετεί Κάτι ή Κάποιον αθάνατο.

  • Αν άκουγα τη φωνή του, όχι τη φωνή του, την κραυγή του, η ζωή μου θα’χε πάρει αξία… Μα δεν τόλμησα (για τον Ζορμπά)

  • Το ξέρω, ό,τι γράφω δε θα’ναι ποτέ άρτιο ως τέχνη. Γιατί η πρόθεσή μου μάχεται να ξεπεράσει τα σύνορα της τέχνης κι έτσι παραμορφώνεται η ουσία της ομορφιάς, η αρμονία… Σκοπός μου γράφοντας δεν είναι η ομορφιά, είναι η λύτρωση.

  • “Κοίταξε αν μπορείς το φόβο κατάματα κι ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει”.

  • Υπάρχει τίποτα αληθινότερο από την αλήθεια; Ναι, το παραμύθι. Αυτό δίνει νόημα αθάνατο στην εφήμερη αλήθεια.

  • “Εμείς οι άνθρωποι το λέμε παραμύθι. Η τριανταφυλλιά το λέει τριαντάφυλλο”.

  • Η ομορφιά της θάλασσας ήταν τόσο αβάσταχτη που μονάχα το Αχ! μπορούσε να τη χωρέσει.

  • Δεν έχω στην εξουσία μου παρά τα είκοσι τέσσερα γράμματα της αλφαβήτας. Θα κηρύξω επιστράτεψη, θα σηκώσω στρατό, θα παλέψω με το θάνατο.

  
  

  
  

  Σαν γνώρισα πιο καλά τη φύση του ανθρώπου, βλογώ τη βίτσα του (δάσκαλου) Πατερόπουλου. Αυτή μας έμαθε πως ο πόνος είναι ο πιο μεγάλος οδηγός στον ανήφορο που φέρνει από το ζώο στον άνθρωπο.

• -Τι θα πει φαντασία; ρώτησα τον πατέρα μου

-Αέρας κοπανιστός, μου απάντησε

• Να σαι νέος, 25 χρόνων, γερός, να μην αγαπάς κανένα πρόσωπο ορισμένο, άντρα ή γυναίκα, που να σου στενεύει την καρδιά και να μη σε αφήνει ν’αγαπήσεις με ίση αφιλοκέρδεια και σφοδρότητα τα πάντα και να οδοιποράς πεζός, ολομόναχος μ’ένα δισάκι στον ώμο…

• Μονάχα όταν γεράσει κανείς ή όταν πέσει σε αρρώστια ή δυστυχία χωρίζουν κι αντιμάχουνται το ένα το άλλο, και πότε θέλει το κορμί να κάνει κουμάντο, πότε η ψυχή σηκώνει σημαία δικιά της και θέλει να φύγει και το μυαλό ανήμπορο θωράει και καταγράφει την αποσύνθεση.

• Χωρίς έλεος είναι η ομορφιά, δεν την κοιτάζεις, αυτή σε κοιτάζει και δε συχωρνάει

• Γιατί το’ξερα καλά, οι θεοί ζηλεύουν κι είναι ύβρις να’σαι ευτυχής και να το ξέρεις. Για να ξορκίσω το κακό μάτι τους κατάφευγα σε κωμικά τεχνάσματα να ελαττώσω την ευτυχία μου… Ξανάβαζα τα στενά παπούτσια, ξαναγίνουμοουν δυστυχής κι οι θεοί δεν είχαν πια λόγο να επέμβουν. Πλέρωνα μαθές κι εγώ το φόρο του ανθρώπου.

• Μυστήριο τι η μνήμη του ανθρώπου, απ’ όλα που τής δίνεις, διαλέγει να περισώσει.

• Η ευτυχία απάνω στη γης είναι κομμένη στο μπόι του ανθρώπου.Δεν είναι σπάνιο πουλί να το κυνηγούμε πότε στον ουρανό, πότε στο μυαλό μας. Η ευτυχία είναι ένα κατοικίδιο πουλί στην αυλή μας.

• Κιντύνευα… Ή να συνηθίσω τη χαρά και με τον καιρό να ξεθυμάνει και να εξευτελιστεί, ή να μην τη συνηθίσω, να τη νιώθω πάντα τόσο μεγάλη και τότε ήμουν χαμένος. Είδα κάποτε μια μέλισσα πνιγμένη μέσα στο μέλι και κατάλαβα.

• Δεν υπάρχει δύναμη πιο ιμπεριαλιστική στον κόσμο από την ψυχή του ανθρώπου. Καταχτάει, καταχτάται κι όλο κι η αυτοκρατορία της τής φαντάζει στενή.

• Και δε μ’ένοιαζε να βρω – μάντευα πως αυτό ήταν αδύνατο και μάταιο- ποιος αντικειμενικά είναι ο σκοπός της ζωής, παρά ποιος είναι ο σκοπός που εγώ, από δικού μου, τής δίνω, σύμφωνα με τις ψυχικές και πνευματικές μου ανάγκες.

• Τους είχε ξεράνει το νου και την καρδιά η καθημερινή έγνοια της ζωής.

• Είσαι κατσίκα κακόμοιρη ψυχή μου. Πεινάς κι αντί να φας κρέας και ψωμί και να πιεις κρασί, παίρνεις μια κόλλα άσπρο χαρτί και γράφεις: κρέας, ψωμί, κρασί. Και τρως το χαρτί.

• Προσπαθούσα με το γράψιμο να παρηγορηθώ για την αναξιότητά μου.

• (Στον Σικελιανό) Εσύ πιστεύεις πως βρήκες τη λύτρωση και λυτρώθηκες. Εγώ πιστεύω πως λύτρωση δεν υπάρχει και πιστεύοντάς το λυτρώθηκα.

• Παλικαριά μεγάλη να θες να ξεπεράσεις τα σύνορα του ανθρώπου. Μα παλικαριά μεγάλη και ν’αναγνωρίζεις χωρίς τρόμο τα σύνορα και να μην απελπίζεσαι.

• Ποια είναι η πιο αψηλή κορυφή, όπου μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος; Να νικήσει το Εγώ.

• Χαρά στο νέο που θαρρεί πως έχει χρέος να ξαναδημιουργήσει τον κόσμο… Αλίμονο σε όποιον αρχίζει τη ζωή του χωρίς παραφροσύνη.

• Αγαπούσα πάντα τους ανθρώπους, μα από μακρυά.

• -Δε θα χωριστούμε ποτέ! Φώναξε ο φίλος μου. Θα ζευτούμε σαν δυο βόδια να οργώσουμε τη γης! (ο Σικελιανός)

Πέρασαν τα χρόνια, είδαμε. Ζευτήκαμε σαν βόδια και οργώσαμε τον αέρα.

• Τις μικρές αρετές φοβούμαι πιο πολύ από τις μεγάλες κακίες, γιατί έχουν ωραίο πρόσωπο κι εύκολα ξεγελούνε.

• Όλη η σαδιστική λαχτάρα της Εκκλησίας να φοβερίσει τον άνθρωπο και να τον πάει στον Παράδεισο όχι με την αγάπη παρά με τον τρόμο.

• Τίποτε δεν πάει χαμένο. Αν δε σωθούν αυτοί, θα σωθούμε εμείς, επιχειρώντας το αδύνατο.

• Από τη νεότητά μου η πρωταρχική αγωνία μου, απ’όπου πήγαζαν όλες μου οι χαρές κι όλες μου οι πίκρες ήταν τούτη: η ακατάπαυστη ανήλεη πάλη ανάμεσα στο πνεύμα και τη σάρκα.

• Ό,τι δεν πεθυμήσαμε αρκετά, αυτό λέμε ανύπαρκτο.

• Το θάμα κουτουλάει την πραγματικότητα, ανοίγει τρύπα και μπαίνει.

• Πιότερο από το κρασί κι από τον έρωτα, πιο ύπουλα κι από την ιδέα, η τέχνη μπορεί να μαυλίσει τον άνθρωπο και να τον κάμει να ξεχάσει.

• Ποιο’ναι το πιο αιμοβόρο θεριό; Η νέα πίστη. Ποιο’ναι το πιο φυτοφάγο ζώο; Η πίστη που γέρασε.

• Ο άνθρωπος δεν είναι αθάνατος, παρά υπηρετεί Κάτι ή Κάποιον αθάνατο.

• Αν άκουγα τη φωνή του, όχι τη φωνή του, την κραυγή του, η ζωή μου θα’χε πάρει αξία… Μα δεν τόλμησα (για τον Ζορμπά)

• Το ξέρω, ό,τι γράφω δε θα’ναι ποτέ άρτιο ως τέχνη. Γιατί η πρόθεσή μου μάχεται να ξεπεράσει τα σύνορα της τέχνης κι έτσι παραμορφώνεται η ουσία της ομορφιάς, η αρμονία… Σκοπός μου γράφοντας δεν είναι η ομορφιά, είναι η λύτρωση.

• “Κοίταξε αν μπορείς το φόβο κατάματα κι ο φόβος θα φοβηθεί και θα φύγει”.

• Υπάρχει τίποτα αληθινότερο από την αλήθεια; Ναι, το παραμύθι. Αυτό δίνει νόημα αθάνατο στην εφήμερη αλήθεια.

• “Εμείς οι άνθρωποι το λέμε παραμύθι. Η τριανταφυλλιά το λέει τριαντάφυλλο”.

• Η ομορφιά της θάλασσας ήταν τόσο αβάσταχτη που μονάχα το Αχ! μπορούσε να τη χωρέσει.

• Δεν έχω στην εξουσία μου παρά τα είκοσι τέσσερα γράμματα της αλφαβήτας. Θα κηρύξω επιστράτεψη, θα σηκώσω στρατό, θα παλέψω με το θάνατο.

ΧΕΓΚΕΛ: Εισαγωγή στην Αισθητική

 ( Μετάφραση Γιώργος Βελούδης, 2000, εκδ. Πόλις)

Ι. Οριοθέτηση της Αισθητικής και αναίρεση ενστάσεων κατά της φιλοσοφίας της τέχνης

• Η ωραιότητα της τέχνης είναι η ωραιότητα που γεννήθηκε και ξαναγεννήθηκε από το πνεύμα και στον ίδιο βαθμό που τα πνεύμα και τα παράγωγά του είναι ανώτερα από τη φύση και τα φαινόμενά της, είναι ανώτερο και το ωραίο της τέχνης από την ωραιότητα της φύσης (46)

• Το ωραίο της φύσης εμφανίζεται μόνο ως μια αντανάκλαση του ωραίου που ανήκει στο πνεύμα (47)

• ...(το ωραίο και η τέχνη) μετριάζουν τη σοβαρότητα των σχέσεων και τις περιπλοκές της πραγματικότητας, εξαλείφουν τη ραστώνη με ένα διασκεδαστικό τρόπο και, όπου δεν υπάρχει τίποτε το καλό να εκτελεστεί, παίρνουν τουλάχιστον τη θέση του κακού πάντα με καλύτερο τρόπο απ’ό,τι το ίδιο το κακό. (48)

• η τέχνη ανήκει περισσότερο στην ελάττωση, τη χαλάρωση του πνεύματος, ενώ τα ουσιαστικά συμφέροντα χρειάζονται την έντασή του. (49)

• ...εμφανίζεται μόνο ως μέσον.. το μέσον που χρησιμοποιεί σταθερά γι΄αυτό είναι η ψευδαίσθηση. Γιατί το ωραίο ζει μέσα στο φαινόμενο.

• ...προσφέρεται στην αίσθηση, στο αίσθημα, στην εποπτεία, στη δύναμη της φαντασίας, έχει ένα διαφορετικό πεδίο από τη σκέψη...(52)

• Είναι ακριβώς η ελευθερία της παραγωγής και των μορφοποιήσεων που απολαμβάνουμε στην ωραιότητα της τέχνης...Δραπετεύουμε από τα δεσμά του κανόνα και του κανονισμένου.

• Αν η αισθητική αφήσει κατά μέρος το ωραίο της φύσης...απομακρυνόμαστε από την αναγκαιότητα και τη νομοτέλεια...Στο πνεύμα όμως εν γένει και περισσότερο στη δύναμη της φαντασίας φαίνεται, σε σχέση με τη φύση, να βρίσκονται σαν στο σπίτι τους ιδιαίτερα η αυθαιρεσία και η ανομία)

• δεν μπορούν να υπάρξουν γενικοί νόμοι του ωραίου και του γούστου.

• Στα καλλιτεχνικά έργα οι λαοί έχουν καταθέσει τις ουσιαστικότερες εσωτερικές ιδέες και αντιλήψεις τους και για την κατανόηση της σοφίας και της θρησκείας η ωραία τέχνη αποτελεί συχνά, και σε μερικούς λαούς αποκλειστικά, το κλειδί.

• Είναι το βάθος ενός υπεραισθητού κόσμου, στον οποίο διεισδύει η σκέψη και τον θέτει κατ’αρχήν ως ένα επέκεινα απέναντι στην άμεση συνείδηση και στο παροντικό αίσθημα.

• Μόνο πέρα από την αμεσότητα τού αισθάνεσθαι και των εξωτερικών αντικειμένων μπορεί να βρεθεί η γνήσια πραγματικότητα.

• Η ουσία εκφαίνεται βέβαια και στο συνηθισμένο εξωτερικό και εσωτερικό κόσμο, αλλά με τη μορφή ενός χάους τυχαιοτήτων… Η τέχνη προσδίδει ια ανώτερη, από το πνεύμα γεννημένη, πραγματικότητα. (58)

• Ο σκληρός φλοιός της φύσης και του συνηθισμένου κόσμου κάνουν στο πνεύμα δυσκολότερο να διεισδύσει στην Ιδέα απ΄ό,τι τα έργα της τέχνης.

• (από την άλλη) μόνο ένας ορισμένος κύκλος και μια βαθμίδα της αλήθειας είναι ικανά να παρασταθούν στο στοιχείο της τέχνης.

• (σήμερα) η σκέψη και ο στοχασμός έχουν υπερκεράσει την τέχνη… Οι καλές ημέρες τής ελληνικής τέχνης και ο χρυσός αιώνας του όψιμου Μεσαίωνα έχουν παρέλθει… Ακόμα και ο ενεργός καλλιτέχνης δεν παραπλανάται και μολύνεται, ας πούμε, από το στοχασμό.

• Η, μέσω μιας απομάκρυνσης από τις βιοτικές σχέσεις να μηχανεύεται και να διεκπεραιώνει μιαν ιδιαίτερη μοναχικότητα που αντικαθιστά ό,τι έχει χαθεί. (62)

• Η επιστήμη της τέχνης είναι για τούτο στην εποχή μας μια πολύ μεγαλύτερη ανάγκη απ΄ό,τι στις εποχές στις οποίες η τέχνη παρείχε ήδη ως τέχνη δι’εαυτήν πλήρη ικανοποίηση.

• Άποψη: η τέχνη μπορεί ίσως να αποτελέσει ένα αντικείμενο για φιλοσοφικές-στοχαστικές, όχι όμως για συστηματικές-επιστημονικές διερευνήσεις. Εγώ θεωρώ το φιλοσοφείν πέρα για πέρα αχώριστο από την επιστημονικότητα.( 63)

• Όσο η αναγκαιότητα ενός αντικειμένου βρίσκεται ουσιαστικά στη λογική-μεταφυσική του φύση μπορεί και μάλιστα πρέπει να χαλαρώνει η επιστημονική αυστηρότητα.

• Άποψη: το πραγματικό εν γένει, η ζωή της φύσης και του πνεύματος, παραμορφώνεται και φονεύεται από την κατανόηση, αντί με τη νόηση να έρχεται πιο κοντά, απομακρύνεται ακριβώς από μας.

• Το πνεύμα είναι ικανό να παρατηρεί τον εαυτό του, να έχει μια συνείδηση και μάλιστα μια νοούσα συνείδηση για τον εαυτό του και για κάθετι που πηγάζει απ’ αυτό… Εξίσου αναγνωρίζει τον εαυτό του σ’αυτήν την εξωτερίκευσή του προς το αίσθημα και την αισθητότητα, κατανοεί τον εαυτό του στο άλλο με το να μεταβάλλει το αποξενωμένο σε σκέψη και έτσι να το επαναφέρει στον εαυτό του. (66)

• Ούτε η ωραία τέχνη είναι ανάξια φιλοσοφικής διερεύνησης, ούτε η φιλοσοφική έρευνα είναι ανίκανη να γνωρίσει την ουσία της ωραίας τέχνης.

ΙΙ. Επιστημονικοί τρόποι διαπραγμάτευσης του ωραίου και της τέχνης

• Κάθε καλλιτεχνικό έργο ανήκει στην εποχή του, στο λαό του, στο περιβάλλον του και η λογιοσύνη της τέχνης απαιτεί επιπλέον έναν ευρύ πλούτο και μάλιστα πολύ ειδικών γνώσεων.

• Η φιλοσοφία της τέχνης δεν προσπαθεί να δώσει οδηγίες στους καλλιτέχνες, αλλά σκοπός της είναι να καθορίσει τι είναι ενγένει το ωραίο και πώς έχει εκδηλωθεί στο υπάρχον, στα καλλιτεχνικά έργα.

• Ο Γκαίτε λέει: Η ύψιστη αρχή των αρχαίων ήταν το σημαίνον, το ύψιστο αποτέλεσμα όμως μια επιτυχημένης εκτέλεσης, το ωραίο.

• Χαρακτηρίσαμε ως στοιχεία του ωραίου: ένα εσωτερικό, ένα περιεχόμενο και ένα εξωτερικό, που σημασιοδοτεί αυτό το περιεχόμενο. Το εσωτερικό εκφαίνεται στο εξωτερικό και γίνεται γνωστό μέσω αυτού με το να παραπέμπει το εξωτερικό πέρα από τον εαυτό του: στο εσωτερικό.

• Το νοούν πνεύμα μπόρεσε να αναγνωρίσει βαθύτερα τον εαυτό του στη φιλοσοφία και με τον τρόπο αυτό παρορμήθηκε άμεσα στην πρόσληψη της ουσίας της τέχνης με ένα ριζικότερο τρόπο.

• Πρέπει να ξεκινήσουμε στη φιλοσοφία της τέχνης από την ιδέα του ωραίου, αλλά δεν πρέπει να μείνουμε προσκολλημένοι μόνο σ’εκείνο το αφηρημένο είδος των πλατωνικών ιδεών με τις οποίες άρχισε η φιλοσοφία για το ωραίο.

ΙΙΙ. Έννοια του ωραίου και της τέχνης

• Καλλιτεχνικό έργο είναι μόνο στο βαθμό που έχοντας εκπηγάσει από το πνεύμα, ανήκει και τώρα στο χώρο του πνεύματος, έχει πάρει το βάπτισμα του πνευματικού και τώρα αναπαριστάνει μόνο αυτό που έχει διαμορφωθεί σε εναρμόνιση με το πνεύμα...Με τον τρόπο αυτό το καλλιτεχνικό έργο βρίσκεται υψηλότερα από κάθε φυσικό προϊόν, που δεν έχει πραγματοποιήσει τη διάβαση μέσα από το πνεύμα.

• Το θείο δεν υπάρχει απλά στον άνθρωπο, αλλά ενεργεί μέσα του με μια μορφή που είναι με έναν εντελώς διαφορετικό, έναν υψηλότερο τρόπο, σύμφωνη προς την ουσία του θεού απ’ό,τι στη φύση. Ο θεός είναι πνεύμα και μόνο στον άνθρωπο έχει το μέσο, μέσα από το οποίο διέρχεται το θείο, τη μορφή του ενσυνείδητου πνεύματος που παράγει ενεργητικά τον εαυτό του. (99)

• Η τέχνη φαίνεται να πηγάζει από μιαν υψηλότερη φυσική ορμή και υψηλότερες ανάγκες. Ο άνθρωπος το κάνει αυτό για να αφαιρέσει, ως ελεύθερο υποκείμενο, και από τον εξωτερικό κόσμο τη σκληρή του κενότητα και να απολαύσει απλά στη μορφή των πραγμάτων μια εξωτερική πραγματικότητα του εαυτού του. (101)

• και όχι μόνο με τα εξωτερικά πράγματα προβαίνει ο άνθρωπος μ’αυτόν τον τρόπο,αλλά και με τον ίδιο τον εαυτό του, με την ίδια τη φυσική του μορφή που δεν την αφήνει όπως τη βρήκε, αλλά την αλλάζει σκοπίμως. Σ’αυτό βρίσκεται η αιτία κάθε είδους καλλωπισμού και στολισμού.

• Η γενική ανάγκη για την τέχνη είναι λοιπόν η λογική ανάγκη να ανυψώσει ο άνθρωπος τον εσωτερικό και εξωτερικό του κόσμο στην πνευματική συνείδηση ως ένα αντικείμενο, στο οποίο αναγνωρίζει τον ίδιο τον εαυτό του..έτσι ώστε ό,τι είναι μέσα του να το φέρει μ’αυτό

τον αναδιπλασιασμό του στην εποπτεία και τη γνώση γι’αυτόν τον ίδιο και για τους άλλους.

• Όπου εκδηλώνονται τα μεγάλα πάθη και κινήματα μιας βαθιάς ψυχής, εκεί δεν πρόκειται πια για τις λεπτότερες διαφορές του γούστου και τις μικρολογίες του για λεπτομέρειες.

• Το αισθητό στο καλλιτεχνικό έργο έχει υπόσταση μόνο όσο υπάρχει για το πνεύμα του ανθρώπου και όχι ως αισθητό αυτό δι’ εαυτό.(110)

• Αυτά τα αισθητά σχήματα και ήχοι δεν εμφανίζονται στην τέχνη μόνο ως αυτοσκοπός και λόγω της άμεσης μορφής τους, αλλά με το στόχο να προσφέρουν μ’αυτή τη μορφή ικανοποίηση σε ανώτερα πνευματικά ενδιαφέροντα, επειδή έχουν τη δύναμη να προξενούν στο πνεύμα μια συνήχηση και αντήχηση απ’όλα τα βάθη της συνείδησης.Με τον τρόπο αυτό το αισθητό στην τέχνη είναι εκπνευματοποιημένο, αφού το πνευματικό σ’αυτήν εκφαίνεται ως αισθητοποιημένο (116)

• Οι όψεις του πνευματικού και του αισθητού στην καλλιτεχνική παραγωγή πρέπει να είναι ένα… Αυτή η γνήσια παραγωγή αποτελεί την ενέργεια της καλλιτεχνικής φαντασίας. Ό,τι εν γένει τέτοια ταλέντα έχουν ήδη στη φαντασία τους, ό,τι κινεί και ταράζει το εσωτερικό τους, γίνεται αμέσως σχήμα, σχέδιο,μελωδία ή ποίημα. (120)

• Κατά την απλή μίμηση η τέχνη δεν μπορεί να κερδίσει το στοίχημα με τη φύση κι έτσι όποιος προσπαθήσει να συρθεί πίσω από έναν ελέφαντα θα κερδίσει την υπόληψη ενός σκουληκιού.

• Ο σκοπός της τέχνης πρέπει ως εκ τούτου να έγκειται σε κάτι άλλο από την απλά τυπική μίμηση του υπάρχοντος, η οποία σε κάθε περίπτωση, μπορεί να φέρει στο φως μόνο τεχνάσματα και όχι καλλιτεχνήματα.(128)

• Όθεν ο σκοπός της τέχνης ορίζεται ως εξής: να αφυπνίζει και να ζωογονεί τα αποκοιμισμένα αισθήματα, τις κλίσεις και τα πάθη κάθε είδους, να γεμίζει την καρδιά και να κάνει τον άνθρωπο, τον ώριμο και τον ακόμα ανώριμο, να αισθανθεί πλήρως κάθε τι που κρύβει στα εσώτερα και τα μύχιά του το ανθρώπινο θυμικό, να γνωρίσει και να προβάλει ό,τι μπορεί να κινεί και να συγκινεί το στήθος του ανθρώπου στα βάθη του και στις πολυποίκιλες δυνατότητες και πτυχές του και οτιδήποτε άλλο το ουσιαστικό και υψηλό διαθέτει το πνεύμα προς απόλαυση στο συναίσθημα και στην εποπτεία της μεγαλοπρέπειας του ευγενούς, του αιώνιου, του αληθινού. Επίσης να κάνει κατανοητή τη δυστυχία και την αθλιότητα, έπειτα να γνωρίσει το κακό και το εγκληματικό,κάθε τι το αποτρόπαιο και φρικτό, καθώς και κάθε ηδονή και ευδαιμονία και να αφήσει τέλος τη φαντασία να παραδοθεί στα ξέγνοιαστα παιχνίδια της δημιουργικής της δύναμης να εντρυφήσει στη δελεαστική μαγεία ηδυπαθών θελκτικών ιδεών και αισθημάτων. (129-130)

• Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος θεάται τις ορμές και τις κλίσεις του και ενώ αυτές τον παρέσυραν πριν χωρίς αυτός να τις αντανακλά μέσα του, τώρα τις βλέπει μπροστά του, και αφού στέκονται απέναντί του, σαν κάτι το αντικειμενικό, αρχίζει να απελευθερώνεται από αυτές. Η τέχνη, όντας η ίδια μέσα στο χώρο των αισθήσεων, με τις αναπαραστάσεις απελευθερώνει ταυτόχρονα από την εξουσία της αισθησιακότητας.

• Συστατικό στοιχείο της ηθικής είναι ο στοχασμός. ..Ο νόμος όμως αυτός, το καθήκον που επιλέγεται ως κανόνας και εκτελείται χάριν του καθήκοντος από ελεύθερη πεποίθηση και εσωτερική συνείδηση, είναι δι εαυτό το αφηρημένο γενικό της βούλησης, το οποίο έχει την άμεση αντίθεσή του στη φύση, τις αισθησιακές ορμές, τα ιδιοτελή συμφέροντα, τα πάθη και ό,τι χαρακτηρίζει κανείς περιληπτικά ως θυμικό και καρδιά. (143)

• Η νεότερη παιδεία, η νεότερη διάνοια γεννάει στον άνθρωπο αυτή την αντίθεση, που τον μεταβάλλει σε αμφίβιο, από τη στιγμή που τον αναγκάζει να ζει σε δυο κόσμους, που αντιφάσκουν ο ένας με τον άλλο.

• Καθήκον της φιλοσοφίας θα είναι να άρει αυτές τις αντιθέσεις, δηλαδή να καταδείξει ότι ούτε η μια, με την αφαίρεσή της, ούτε η άλλη μ’αυτή τη μονομέρεια, ενέχουν αλήθεια, αλλά και οι δυο τους είναι αυτό που αναιρεί τον εαυτό του. Η αλήθεια βρίσκεται μόνο στη συμφιλίωση και τη διαμεσολάβηση και των δυο τους και αυτή η διαμεσολάβηση δεν είναι ένα απλό αίτημα, αλλά το τετελεσμένο καθ’ εαυτό και δι’εαυτό και αυτό που τελείται αδιαλείπτως. (146)

• Η τέχνη καλείται να αποκαλύψει την αλήθεια με τη μορφή αισθητής καλλιτεχνικής μορφοποίησης και να αναπαραστήσει, συμφιλιωμένη, την αντίθεση εκείνη και έτσι έχει τον τελικό σκοπό της εν εαυτή, σ’αυτή την ίδια αναπαράσταση και αποκάλυψη. Γιατί κάθε άλλοι σκοποί, όπως διδασκαλία, κάθαρση,βελτίωση,χρηματισμός, επιδίωξη δόξας και τιμής, δεν αφορούν καθόλου το καλλιτεχνικό έργο ως τέτοιο και δεν καθορίζουν την έννοιά του.

• Ο Κάντ συλλαμβάνει την αισθητική κρίση έτσι ώστε αυτή να μην υποκύπτει ούτε απ΄τη διάνοια ως τέτοια, ως δύναμη των εννοιών, ούτε από την αισθητηριακή εποπτεία και την πολύχρωμη ποικιλία της ως τέτοιες, αλλά από το ελεύθερο παιχνίδι της διάνοιας και της φαντασίας.

• Όταν έχουμε πχ ένα ενδιαφέρον της περιέργειας ή ένα αισθητηριακό ενδιαφέρον για την αισθησιακή ανάγκη μας ή μιαν επιθυμία της κατοχής και της χρήσης, τότε τα αντικείμενα δεν είναι για μας σπουδαία για χάρη των ίδιων των πραγμάτων, αλλά για χάρη τής ανάγκης μας… Η σχέση μας προς το ωραίο δεν είναι του είδους αυτού. Η αισθητική κρίση αφήνει το εξωτερικά υπάρχον να υφίσταται ελεύθερο δι’εαυτό και προκύπτει από μιαν ηδονή, στην οποία συναινεί το ίδιο το αντικείμενο για χάρη του ίδιου του εαυτού του, ενώ η ηδονή αυτή αναγνωρίζει στο αντικείμενο το δικαίωμα να έχει το σκοπό του μέσα στον ίδιο τον εαυτό του.

• Κατά την παρατήρηση του ωραίου δεν έχουμε συνείδηση της έννοιας και του αθροίσματος κάτω απ’αυτήν και δεν αφήνουμε τα τεθεί σε λειτουργία ο διαχωρισμός του μεμονωμένου αντικειμένου και της γενικής έννοιας, που ενυπάρχει κατά τα άλλα στην κρίση

• Το ωραίο δεν φέρει επάνω του τη σκοπιμότητα ως μια εξωτερική μορφή, αλλά η σκόπιμη αντιστοιχία του εσωτερικού και του εξωτερικού είναι εμμενής φύση ωραίου αντικειμένου.. Το ωραίο υπάρχει ως σκόπιμο εν εαυτώ, χωρίς το μέσο και ο σκοπόν να φαίνονται ως διαφορετικές πλευρές.

• Το ωραίο έχει μια αναγκαιότητα τής ευαρέσκειας χωρίς καμία αναφορά σε έννοιες, δηλαδή σε κατηγορίες τής διάνοιας εν εαυτή.

• Ενώ ο Σίλλερ βυθίστηκε στην παρατήρηση του εσωτερικού βάθους του πνεύματος, ο χαρακτήρας του Γκαίτε τον οδήγησε στη φυσική πλευρά της τέχνης, στην εξωτερική φύση.

• Θα μπορούσαμε να φανταστούμε δυο τρόπους με τους οποίους ο άνθρωπος στο χρόνο συναντάται με τον άνθρωπο ως Ιδέα. Από τη μια το κράτος, ως το είδος του ηθικού, του δικαίου, του ευφυούς να αίρει την ατομικότητα, από την άλλη το άτομο να εξυψώνεται στο είδος.. Η αισθητική αγωγή καλείται να εκπληρώσει το αίτημα για τη διαμεσολάβηση και συμφιλίωσή τους. (160)

• [Οι Σλέγκελ ισχυρίζονται ότι] ό,τι είναι, είναι μόνο μέσω του Εγώ και ό,τι είναι μέσω του εαυτού μου, μπορώ εγώ, επίσης μέσω και να το αφανίσω και πάλι.. Τότε όμως και το Εγώ θα μπορεί να μείνει κύριος και αφέντης πάνω σε όλα και δεν θα υπάρχει στη σφαίρα της ηθικότητας τίποτα..Κάθε τι θα ήταν ένα απλό φαίνεσθαι δια του Εγώ.. Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η σημασία τής “ιδιοφυούς θείας ειρωνείας” ως τής συγκέντρωσης του Εγώ στον εαυτό του..Εδώ έχουν την αφετηρία τους και τα αδιάκοπα παράπονα εκ μέρους της ειρωνείας για την έλλειψη βαθιού πνεύματος και ιδιοφυίας στο κοινό που δεν μπορεί να καταλάβει το ύψος αυτό της ειρωνείας.

• Το περιεχόμενο της τέχνης είναι ηΙδέα και η μορφή της η αισθητή, εικονική της διαμόρφωση. Και τις δυο αυτές πλευρές οφείλει λοιπόν να τις διαμεσολαβήσει σε μιαν ελεύθερη συμφιλιωμένη ολότητα.

• Το εξωτερικό της μορφής μέσω της οποίας το περιεχόμενο γίνεται εποπτεύσιμο και αντιληπτό, έχει ως σκοπό του να υπάρχει μόνο για το αίσθημα και το πνεύμα μας. Μόνο για το λόγο αυτό περιεχόμενο και καλλιτεχνική μορφή είναι διαμορφωμένα το ένα μέσα στο άλλο.

• Το ύψος και η εξοχότητα της τέχνης στην αρμόζουσα με την έννοιά της πραγματικότητα θα εξαρτάται από το βαθμό της μυχιότητας και συμφωνίας στην οποία η Ιδέα και η μορφή έχουν φτάσει, διεισδύοντας η μια στην άλλη.

• Οι καλλιτεχνικές μορφές είναι οι διαφορετικές σχέσεις μεταξύ περιεχομένου και μορφής.

• Συμβολική καλλιτεχνική μορφή.. Η σημασία αδυνατεί να ενσωματωθεί πλήρως στην έκφραση και παρ΄όλο τον αγώνα και την προσπάθεια, η δυσαρμονία μεταξύ Ιδέας και μορφής εξακολουθεί να υφίσταται.

• Κλασική καλλιτεχνική μορφή.. Η μορφή που έχει αφ΄εαυτής την Ιδέα ως πνευματική και μάλιστα την ατομικά προσδιορισμένη πνευματικότητα, όταν πρόκειται να εξέλθει στην έγχρονη έκφανση, είναι η ανθρώπινη μορφή.

• Η τέχνη, εφόσον έχει να φέρει το πνευματικό στην εποπτεία με αισθητό τρόπο, οφείλει να προχωρήσει σ΄αυτήν την ανθρωποποίηση, αφού το πνεύμα εκφαίνεται αισθητά, με επάρκεια, μόνο μέσα στο σώμα του.

• Το πνεύμα καθορίζεται εδώ, ταυτόχρονα ως μερικό, ως ανθρώπινο και όχι ως απλώς απόλυτο και αιώνιο, αφού είναι ικανό να εκδηλώνεται και να εκφράζεται μόνο ως πνευματικότητα.

• Ρομαντική καλλιτεχνική μορφή. Όταν το καθ΄εαυτό της κλασσικής καλλιτεχνικής μορφής, δηλαδή η ενότητα ανθρώπινης και θείας φύσης, εξυψώνεται με έναν τέτοιο τρόπο από μιαν άμεση σε μια συνειδητή ενότητα, τότε το αληθινό στοιχείο για την πραγματικότητα αυτού του περιεχομένου δεν είναι πια η αισθητή άμεση ύπαρξη του πνευματικού, η σωματική ανθρώπινη μορφή, αλλά η αυτοσυνείδητη εσωτερικότητα.

• Το εξωτερικό δεν έχει πια την έννοια και τη σημασία του μέσα του και πάνω του όπως στο κλασικό, αλλά στο θυμικό, το οποίο δεν βρίσκει την έκφανσή του στο εξωτερικό και στη μορφή της πραγματικότητας που του αντιστοιχεί, αλλά στον ίδιο τον εαυτό του.

• Αυτές – η συμβολική, η κλασική, η ρομαντική – συνίστανται στην, επιδίωξη, επίτευξη, υπέρβαση του Ιδεώδους ως της αληθινής Ιδέας της ωραιότητας.

• Η βασική μορφή της Αρχιτεκτονικής είναι η συμβολική καλλιτεχνική μορφή γιατί ανοίγει αυτή πρώτη το δρόμο στην αρμόζουσα πραγματικότητα του θεού και όντας στην υπηρεσία του μοχθεί με την αντικειμενική φύση .. τού οικοδομεί τον ναό του ως ένα χωρο για την εσωτερική περισυλλογή και τη στροφή προς τα απόλυτα αντικείμενα τού πνεύματος.

• Η Γλυπτική προσλαμβάνει την κλασική καλλιτεχνική μορφή ως βασικό τύπο της. Γι αυτήν το πνεύμα οφείλει να στέκεται με τη σωματική του μορφή σε άμεση ενότητα, γαλήνιο και μακάριο και η μορφή οφείλει να ζωντανεύει μέσω του περιεχομένου πνευματικής ατομικότητας.

• Η Ζωγραφική, η Μουσική και η Ποίηση προσλαμβάνουν τον τύπο τους από τη ρομαντική μορφή τέχνης. Η Ζωγραφική απελευθερώνει την τέχνη από την αισθητή χωρική τελειότητα του υλικού, αφού περιορίζεται στη διάσταση τής επιφάνειας.. Ολόκληρο το βασίλειο της μερικότητας, από την υψηλότερη πεμπτουσία του πνεύματος μέχρι το ταπεινότερο μεμονωμένο αντικείμενο τής φύσης, βρίσκει τη θέση του.

• Η Μουσική προχωρεί σε ακόμη βαθύτερη υποκειμενικότητα και μερίκευση..Μια τέτοια αρχόμενη ιδεατότητα τής ύλης που δεν εμφανίζεται πια ως χωρική, αλλά ως χρονική ιδεατότητα, είναι ο ήχος, το αρνητικά τεθειμένο αισθητό του οποίου η αφηρημένη ορατότητα έχει μεταβληθεί σε ακουστικότητα.

• Στην Ποίηση ο ήχος γίνεται λέξη ως εν εαυτώ αρθρωμένος φθόγγος, το νόημα του οποίου συνίσταται στο να σημαίνει παραστάσεις και σκέψεις. Με τον τρόπο αυτό, το αληθινό στοιχείο τής ποιητικής αναπαράστασης είναι η ίδια η ποιητική παράσταση και πνευματική απεικόνιση και, αφού το στοιχείο αυτό είναι κοινό σε όλες τις μορφές τέχνης, η Ποίηση τις διαπερνά όλες και αναπτύσσεται μέσα τους αυτόνομα.. Όταν βρίσκεται η τέχνη σε αυτή την ύψιστη βαθμίδα ξεπερνάει και τον εαυτό της, με το να εγκαταλείπει το στοιχείο συμφιλιωτικής αισθητοποίησης του πνεύματος και να περνάει από την ποίηση της παράστασης στην πρόζα της νόησης.. Το χαρακτηριστικό στοιχείο της είναι η ωραία φαντασία, και η φαντασία είναι αναγκαία για κάθε παραγωγή τής ωραιότητας, σε οποιαδήποτε καλλιτεχνική μορφή και να ανήκει.

• Αυτό λοιπόν που πραγματοποιούν οι επιμέρους τέχνες στα επιμέρους καλλιτεχνικά έργα δεν είναι, σύμφωνα με την έννοιά τους, παρά οι γενικές μορφές της εξελισσόμενης Ιδέας της ωραιότητας, ως εξωτερική πραγματοποίηση της οποίας υψώνεται το ευρύ Πάνθεο της Τέχνης, του οποίου κύριος και πρωτομάστορας είναι το πνεύμα του ωραίου που κατανοεί τον εαυτό του, το οποίο όμως η παγκόσμια ιστορία θα ολοκληρώσει μόνο μέσα στην εξέλιξη της σε ολόκληρες χιλιετίες.